Muzeum Przyrodnicze w Jeleniej Górze

Barokowe freski

Dekoracja freskowa w budynku dawnego probostwa Cystersów w Cieplicach powstała w latach 1687–1689 i tworzą ją przedstawienia figuralne i heraldyczne. Głównym wątkiem ikonograficznym jest życie św. Bernarda z Clairvaux, Pasja Chrystusa i archaniołowie. Malowidła znajdują się na parterze w korytarzu i dwóch salach wystaw czasowych oraz w dwóch salach na piętrze. Powstanie dekoracji freskowej było ściśle związane z barokową przebudową klasztoru po pożarze w 1671 r. Fundatorem przebudowy i jego malarskiej dekoracji był ówczesny opat klasztoru Cystersów w Krzeszowie, Bernhard Rosa. Na podstawie ksiąg rachunkowych krzeszowskiego opactwa, autorstwo dekoracji freskowej przypisuje się anonimowemu malarzowi z Vrchlabí i jego synowi.

Po sekularyzacji klasztoru i odejściu cystersów cały ich majątek został sprzedany. W 1812 r. budynek kupił hrabia Leopold Gotard Schaffgotsch. W pomieszczeniach klasztoru powstała Biblioteka Majoracka, jedna z najbogatszych w tej części Europy. W tym czasie freski w Cieplicach zostały zamalowane. Pierwsza informacja o dekoracji freskowej pojawiła się przed 1930 r., kiedy przedwojenny konserwator zabytków, Günther Grundmann przypadkowo odkrył fragment malowidła na jednej ze ścian wschodniego skrzydła. Nie przypuszczał jednak, że jest to tylko jedno z wielu malowideł. W późniejszych latach dochodziło do samoistnych odsłonięć poszczególnych fragmentów w pomieszczeniach najbardziej narażonych na zawilgocenia, np. byłej pralni Zespołu Uzdrowisk w Cieplicach. Malowidła zostały ponownie odkryte na początku 2011 r. podczas prac budowlanych mających na celu adaptację części budynku na siedzibę Muzeum Przyrodniczego. W 2012 r. zostały odsłonięte, poddane kompleksowej konserwacji i częściowej rekonstrukcji a zakończenie prac, pozwoliło uzyskać pełny obraz zdobień.

Cieplicka dekoracja freskowa jest jednym z najwcześniejszych barokowych zespołów malowideł freskowych na Śląsku. Wprawdzie nie została ona wykonana w technice fresku mokrego na szorstkim tynku, którą wprowadzono i spopularyzowano w epoce baroku, lecz w jej starszej odmianie wywodzącej się jeszcze z epoki renesansu, to jednak jest ona współczesna pierwszym kompleksowym barokowym dekoracjom freskowym, które na terenie Śląska tworzyli wędrowni Włosi oraz wykształceni przez nich artyści niemieckojęzyczni. Dość wspomnieć, że w czasie, kiedy tworzone były malowidła w dawnym budynku probostwa w Cieplicach, Michael Willmann najprawdopodobniej jeszcze w ogóle nie potrafił malować fresków, czego nauczył się dopiero na początku lat 90. XVII w.

Z powodu jedynie częściowej znajomości cieplickiej dekoracji nie jesteśmy w stanie ocenić jej całościowego programu ikonograficznego, jednak już teraz możemy wskazać na szczególne znaczenie podjętej w niej tematyki. Dotyczy to przede wszystkim namalowanego na ścianach tarczowych korytarza na parterze cyklu przedstawień scen z legendy św. Bernarda. Wprawdzie są one ściśle wzorowane na odpowiednich ilustracjach graficznych z dzieła Sancti Bernardi Melliflui Doctoris Ecclesiae Pulcherrima et Exemplaris Vitae, to jednak jawią się jako realizacja wyjątkowa na Śląsku. Odsłoniętych zostało bowiem aż 26 malowideł z tego cyklu, a można śmiało przyjąć, że co najmniej kilkanaście kolejnych kryje się pod tynkiem w tej części budynku, który pełni funkcję plebanii. Bez wątpienia jest to największy znany nam zespół przedstawień hagiograficznych związanych z osobą św. Bernarda, jaki w epoce baroku powstał na Śląsku.

Na podstawie opracowania prof. dr hab. Andrzeja Kozieła

Fot. Zbigniew Kańczukowski

Prezentacja przygotowana przez prof. dr hab. Andrzeja Kozieła pt. „O malowidłach freskowych w dawnym probostwie Cystersów w Cieplicach i o tym, dlaczego są takie wyjątkowe”

Skip to content