Historia Zbiorów i Muzeum
Kulturalne i gospodarcze dziedzictwo Schaffgotschów na Śląsku
Zachęcamy do zapoznania się z prezentacją przygotowaną przez Archiwum Państwowe we Wrocławiu:
http://www.ap.wroc.pl/sites/default/files/dziedzictwo-schaffgotschow/index.html
●
Historia zbiorów Schaffgotschów
Zbiory Muzeum Przyrodniczego w Jeleniej Górze w dużej części wywodzą się ze wspaniałych kolekcji rodziny Schaffgotschów.
Drzewo genealogiczne rodu Schaffgotschów opr. Arkadiusz Kuzio-Podrucki ©2007
Ich początków można szukać już w końcu XVII w. Podwaliną była biblioteka, którą założył hr. Johann Anton Schaffgotsch (1675-1742) i umieścił w nowym Pałacu w Sobieszowie. Później były częścią Fideikomisu Chojnickiego. W bibliotece gromadzono nie tylko książki i dokumenty lecz także wszelkiego rodzaju pamiątki. Był tam też tzw. gabinet osobliwości, który miał zadziwić gości i świadczyć o szerokich zainteresowaniach właściciela.
Biblioteka hrabiowskiego rodu Schaffgotschów
Johann Anton Schaffgotsch 
Za założyciela dzisiejszej, liczącej 80.000 woluminów biblioteki rodowej Schaffgotschów należy uważać hr. Johanna Antona Schaffgotscha (ur. w 1675 r., zm. w 1742 r.). Jednak już w XVI w. w podgórzyńskim Domu Urzędowym (budynku administracjnym) istniała biblioteka, wymieniana okazjonalnie w zapisach testamentalnych, o której jednak nigdzie nie napisano nic bliższego. Do owej biblioteki hrabia Johann Anton Schaffgotsch przekazywał wszelkie książki, jakie wpadły mu w ręce.
Ekslibris Johanna Antona Schaffgotscha
Wprowadził własny ekslibris, który sygnuje do dziś niezliczoną ilość wydawnictw przez niego nabytych. Niejednokrotnie noszą one jego własnoręczny podpis. Gdy w 1674 r. zamek Chojnik wskutek uderzenia pioruna obrócił się w ruinę, dyrekcja administracyjna przeniesiona została do „mieszkań folwarcznych właścicieli ziemskich” w Sobieszowie (Hermsdorf). Jednak lokalizacja ta okazała się zbyt mała dla rozbudowanej administracji, tak więc w 1706 r. położono kamień węgielny pod nowy budynek administracyjny, dzisiejszy „pałac”, siedzibę zarządu dóbr hrabiowskiego rodu Schaffgotschów.
Johna Quincy Adamsa „Listy o Śląsku” z 1800 roku
Nic nie może być piękniejszego nad położenie samej Jeleniej Góry: pięknie zbudowane miasto z wieloma okazałymi budynkami w dolinie, otoczone wzgórzami ze wszech stron, z wspaniałym widokiem na Karkonosze. Nie mieliśmy jednak sposobności rozkoszować się w pełni jego pięknem; ciemna noc, kiedy przyjechaliśmy, ukryła czarujący widok, jaki stanowi miasto dla zbliżającego się podróżnego. Bardzo trudno nam było znaleźć lokum, miasto było zapełnione gośćmi dzięki sąsiedztwu kąpieli w Cieplicach, czynnych dwa miesiące, od połowy czerwca.
Czytaj więcej: Johna Quincy Adamsa „Listy o Śląsku” z 1800 roku
Joseph Mendelssohn, Kronika mojej podróży do wód cieplickich w roku 1812
(tłum. Tomasz Pryll)
Środa, 29. lipca
Pogoda poczęła zmieniać się na nieprzyjemną. Wieczorem udaliśmy się pieszo do Hermsdorff [Sobieszów]. Mili ludzie w szynku, mężczyzna, kobieta i dzieci. Piwo i mleko za dwa czeskie grajcary. Chcieliśmy zwiedzić bibliotekę, o której czytaliśmy w naszych książkach. Jednak w pałacu nie znaleźliśmy nikogo, kto potrafiłby zrozumieć słowo „biblioteka” [Mendelssohn mógł czytać o bibliotece u Hosera].
Joseph Mendelssohn
Również słowo „książnica” nie posunęło nas ani o krok. Nasz gospodarz powiedział nam po powrocie, że nasz trud był próżny: trzeba było zapytać mnichów (?), bowiem od wielu lat uratowane z pożaru zamku Chojnik w 1674 r. dokumenty i rękopisy porzucone są na pastwę zniszczeń i robactwa. – Takie niedbalstwo winno być moim zdaniem karalne i jest zbrodnią przeciwko narodowi w czasach współczesnych i w przyszłości. Jeśli już musimy dźwigać jarzmo i obowiązki wielkich państw, winniśmy zadbać o to, byśmy mogli cieszyć się tym, o co wielkie państwa winny zachować – muzea ojczyźniane winny starannie przechowywać to, co pozostało nam z czasów minionych, a więc to, co kreuje naród: sięganie poza ramy czasowe żyjącego pokolenia, poznawanie uczynków i działań przodków i ich starań, by pozostawić potomnym wiedzę swoich czasów.
Carl Theodor Mattis 1827
"Jeszcze krótką obywszy podróż i ubarwione przeszedłszy niwy, stawia sięna miejscu upragnionego odpocznienia we wsi Hermsdorf. Położenie tey wsi przy górze Kynast, nadre iest powabne: w pałacu obszernym prostego stylu znayduie się biblioteka z wielu działami ubogacona, gabinet naturalny i zbiór starożytnych osobliwości"
Jedna z największych ciekawostek w zbiorach Schaffgotschów. Hełm rycerski wyrzeźbiony w muszli głowonoga łodzika Nautilus pompilius
Podróżnicy w Górach Olbrzymich. Antologia tekstów źródłowych z XVII-XX wieku, wybrał i przełożył Marcin Wawrzyńczak, Chromiec-Görlitz 2020, s. 292
Anna Nakwaska z podróży do "wód śląskich"
Relacja pt. „Wspomnienia krótkiej podróży 1844 roku” (opr. Stanisław Firszt)
„Blisko kościoła był niegdyś klasztor teraz na bibliotekę, muzeum i szpital przerobiony. (…) W muzeum między rozlicznymi przedpotopowymi skamieniałościami widzimy na ścianach dwa ogromne genealogiczne drzewa. Obojętnie przechodzi się około starożytnego posiadaczy Warmbrunn (Cieplic) wywodu, ażeby ciekawym okiem i uwagą zajęcia pełną przypatrzyć się rodowodom Piastów książąt na Śląsku od Bolesława Chrobrego, aż do ostatniego tego szczepu potomka w ośmnastym stuleciu zgasłego (…) Znalazłam tam imię Opalińskiej między wielu znakomitymi nazwiskami; szlachetne polskie dziewice dzieliły nieraz tych małych udzielnych panów potęgę wtedy, kiedy wielcy Europy monarchowie nasze królewny na swe trony zapraszając, blaskiem ich wdzięków dwory swe zdobili. Piękny zbiór motylów i inne drobniejsze osobliwości zwracają uwagę w tym muzeum zwiedzających uwagę.”
Genealogie namalowano w 1722 roku, na polecenie Ferdynanda Ludwiga von Besseler und Aschenburg, radcy cesarskiego i rajcy wrocławskiego, na podstawie ustaleń dokonanych, w 1657 roku przez Gottharda Franza Schaffgotscha (Gotard Franciszek Schaffgotsch, najmłodszy syn, ściętego za zdradę cesarza, Hansa Ulryka Schaffgotscha - dziadka hrabiego Johanna Antona Schaffgotscha, męża Barbary Agnieszki księżniczki piastowskiej; urodził się w 1629 roku; uczył się w Kolegium Jezuitów w Rzymie; kanonik wrocławski, proboszcz katedry wrocławskiej; protonotariusz apostolski; archidiakon w Legnicy; scholastyk w Głogowie; kanonik kapituły kolegiackiej przy kościele św. Krzyża we Wrocławiu; sędzia nadworny biskupa wrocławskiego Karola Józefa Habsburga; a po jego śmierci administrator dóbr diecezji wrocławskiej; genealog; zmarł w 1668 roku), dla hrabiego Johanna Antona Schaffgotscha (ur. 1675 r., założyciela fideikomisu Chojnik, podskarbiego cesarsko – królewskiego, tajnego radcy rzeczywistego, namiestnika i kanclerza Księstwa Świdnicko – Jaworskiego, dziedzicznego sędziego ziemskiego Świdnicy, dyrektora Urzędu Zwierzchniego, Kawalera Orderu Złotego Runa; wnuka księżniczki piastowskiej, Barbary Agnieszki).
Herb Schaffgotschów
Księżniczka piastowska Barbara Agnieszka 
Herb Piastów legnicko-brzeskich
Dostojnego rodu Schaffgotschów, znacznego już pośród najstarszej arystokracji niemieckiej, sprowadzonego przez świętą Jadwigę na Śląsk i poprzez liczne rozgałęzienia do sąsiednich prowincji, najdokładniejszy wywód genealogiczny, przez szacownego i dostojnego pana Gottharda Franza hrabiego zwanego Schaffgotschem, Świętego Cesarstwa Rzymskiego semper frei na zamku Chojnik, wolnego pana (barona) na zamku Żmigrodzkim, prepozyta kościoła katedralnego p. w. św. Jana we Wrocławiu, lat temu 58 stworzony; obecnie starannie uzupełniony aż po dzisiejsze czasy i zadedykowany, z należnym uniżonym szacunkiem, najszacowniejszemu i szlachetnie urodzonemu panu Johannowi Antonowi zwanemu Schaffgotschem, hrabiemu i semper frei Świętego Cesarstwa Rzymskiego na zamku Chojnik, wolnemu panu (baronowi) na Żmigrodzie, rzeczywistemu tajnemu radcy i członkowi Kamery Świętego Cesarza Rzymskiego, dyrektorowi urzędu naczelnego obydwu części Śląska, starosty Księstw Świdnickiego i Jaworskiego, niezrównanej ozdobie swojego rodu, najgodniejszemu wnukowi królewskiej księżnej legnickiej i brzeskiej, przeszczęśliwemu ojcu siedmiorga szacownych, wspaniale zapowiadających się hrabiowskich dzieci, w dniu 19 kwietnia roku 1722, a więc w dniu 47. urodzin wysoko urodzonego pana hrabiego, z należnymi Mu, uniżonymi wyrazami szacunku i uwielbienia przez Ferdinanda Ludwiga von Breßler und Aschenburg, radcy Świętej Cesarskiej Wysokości i rajcy miasta Wrocławia.
Królewskiego prastarego rodu piastowskiego, który przez ponad siedem stuleci dzierżył berło Polski i Śląska najdokładniejszy wywód genealogiczny, przez szacownego i dostojnego pana Gottharda Franza hrabiego zwanego Schaffgotschem, Świętego Cesarstwa Rzymskiego semper frei na zamku Chojnik, wolnego pana (barona) na zamku Żmigrodzkim, prepozyta kościoła katedralnego p. w. św. Jana we Wrocławiu, lat temu 65 wielkimi staraniami stworzony; obecnie uzupełniony aż po dzisiejsze czasy (przy tym uzupełniony także o najszacowniejsze rody, które z tej krwi królewskiej w żeńskiej linii wywiedzione, jeszcze rozkwitają) i zadedykowany najszacowniejszemu i szlachetnie urodzonemu panu Johannowi Antonowi zwanemu Schaffgotschem, hrabiemu i semper frei Świętego Cesarstwa Rzymskiego na zamku Chojnik, wolnemu panu (baronowi) na Żmigrodzie, rzeczywistemu tajnemu radcy i członkowi Kamery Świętego Cesarza Rzymskiego, dyrektorowi urzędu naczelnego obydwu części Śląska, starosty Księstw Świdnickiego i Jaworskiego, niezrównanej ozdobie swojego rodu, najgodniejszemu wnukowi królewskiej księżnej legnickiej i brzeskiej Barbary Agnieszki, a teraz przeszczęśliwemu ojcu siedmiorga szacownych, wspaniale zapowiadających się hrabiowskich dzieci, w roku 1722, z należnymi Mu, uniżonymi wyrazami szacunku i uwielbienia przez Ferdinanda Ludwiga von Breßler und Aschenburg, radcy Świętej Cesarskiej Wysokości i rajcy miasta Wrocławia.
Wincentego Pola opisanie Biblioteki Schaffgotschów z 1847 r.
(opr. Stanisław Firszt)
Wincenty Pol odwiedził Bibliotekę Schaffgotschów w 1847 roku.
Z wycieczki
Jesteśmy tedy w Warmbrunnie (Cieplicach), wśród pięknej górskiej okolicy i widok z kąpielowej galerii na pasmo Gór Olbrzymich, które Czesi Karkonoszami nazywają, przypomina na pierwszy rzut oka widok z nowotarskiej doliny na Tatry, z tą tylko różnicą, że najniższa z turni tatrzańskich jest wyższą od Góry Śnieżnej (Śnieżki), która tu nas całym pasmem panuje, z tą tylko różnicą, że tu jest skala wszystkiego mniejsza, a tym samym i gra napowietrznych zjawisk nie tyle potężna i cały charakter roślinności nie tyle północny. Okolica Warmbrunnu (Cieplic) należy jeszcze do doliny szmideberskiej (kowarskiej), rozłożonej na obszarze rzeki Bobra, położonej zacisznie w ostępie powyższych działów i poderwanych szczytów luźnego granitu, stąd też jest uderzającym zjawisko tutejszej roślinności, która przypomina cieplejsze okolice Europy środkowej – i miejscowo jest tutaj może cieplej niż na całym Śląsku, przynajmniej latem; owocowych drzew wiele, winem opięte wszystkie mury i domy, a rodzaj traw i zieloność trawników świadczy tu pomimo to jednak o jędrnym oddechu górskiego powietrza.
Czytaj więcej: Wincentego Pola opisanie Biblioteki Schaffgotschów z 1847 r.
Rozalii Saulson opisanie Biblioteki Schaffgotschów w 1849 roku
(opr. Ivo Łaborewicz)
W gmachu byłego klasztoru o.o. Cystersów jest biblioteka dziedzicznych hrabiów tutejszych, założona z 50.000 tomów, pomiędzy któremi hebrajskie, chińskie, arabskie i stare historii Szląska dotyczące są rękopisy, i nader ciekawy zbiór dawnych map się znajduje. W salach przybocznych obejrzeć można w pięknym i stosownem uporządkowaniu: minerały, konchy, skamieniałości przedpotopowych zwierząt i roślin itp.; zbiór broni tak przed wynalezieniem prochu używanej, jako też starożytnej palnej, pancerze, hełmy, tarcze i trofea, szablę turecką przez Jana Sobieskiego króla polskiego przy oswobodzeniu Wiednia zdobytą, i wiele innej tamże Turkom zabranej broni, i pomiędzy innemi jeszcze osobliwościami kapelusz księcia Bolko pierwszego.
Herb Schaffgotschów wg miedziorytu z 1715 r.
Rafał Werszler, Dolnośląska Biblioteka Schaffgotschów
Zbiory Schaffgotschów
(tekst Janusz Ptaszyński)
Herby Schaffgotschów
Herb hrabiów Schaffgotschów
BIBLIOTEKA
Książki
Ekslibrisy Johanna Antona Schaffgotscha
Ekslibris Wacława Gotarda Karola Schaffgotscha
Pieczęcie Biblioteki Schaffgotschów w Cieplicach
Jedno z dzieł z Biblioteki Schaffgotschów
Zbiór ksiąg zapoczątkowano w XV w., tworząc księgozbiór na własny użytek właścicieli. Ożenek Barbary Agnieszki Piastówny z Hansem Ulrykiem Schaffgotschem, powiększył bibliotekę o 86 ksiąg w języku francuskim i niemieckim, które wniosła w posagu. Następne pokolenia uzupełniały księgozbiór systematycznie, lecz dopiero dokument fundacyjny Hansa Antona Schaffgotscha, powołał do istnienia bibliotekę rodową w 1733 r. (Majoratsbibliothek). Dokumentem tym H. A. Schaffgotsch, zobowiązywał swych następców do stałego powiększania zasobów bibliotecznych.
Johann Anton Schaffgotsch, twórca Fideikomisu Chojnickiego
Dział rękopisów posiadał ponad 700 numerowanych egzemplarzy. Dział inkunabułów liczył 70 pozycji. Również dział poloników stawiał ciepliki zbiór w czołówce bibliotek niemieckich. Dzieła drukowane we Wrocławiu od 1504 r. były reprezentowane nieomal w całości i stanowiły unikalny zbiór, m.in. było tu pierwsze drukowane wydanie „Legendy o świętej Jadwidze”.
Józef Sykulski (1905-1994)
Zapiski z 1945 roku
„W Cieplicach w bibliotece Schaffgotschów, którzy podobno byli z zmowie z Wallensteinem i razem mieli połączyć Czechy z Dolnym Śląskiem, przez co sytuacja i nasza zmieniłaby się – woźny (Weselny – przyp. Muzeum) usiłując mówić po polsku, czyli wyraźną gwarą śląską, był tak dla mnie usłużny – miałem notabene specjalne pismo dwóch ministerstw: kultury i sztuki oraz oświaty, polecające mnie jako badacza polskości Dolnego Śląska – że pokazywał mi zbiory silesiaków. Dał mi ich katalog, z którego zorientowałem się jak obszerna jest literatura o Śląsku, kilkanaście tysięcy dzieł! Mało tego; niemal każda wieś, nawet mała, miała jakąś monografię, czy bodaj folder, byle coś można było o niej wiedzieć, tak Niemcy dbali o krzewienie turystyki i historii, bo tak lubili z plecakiem wędrować po górach i miastach. A ja ledwie własnym nakładem wydałem kiedyś broszurkę o Końskich i to mało kto ją kupował, tak że dołożyłem do tego interesu! Ta wizyta w bibliotece cieplickiej utwierdziła mnie, że koniecznie muszę pisać o polskości tych ziem, miast i wsi, a głównie ludzi, bo przecież znajdę tu i tak zwanych autochtonów mówiących po polsku. W szybkim czasie miałem już piękną bibliotekę silesiaków, coś około 2.000, przeważnie książki przyniesione przez uczniów, bądź też wydobyte z makulatury, która już-już miała iść na przemiał” (…)
Rübezahl wziął mnie w swoje posiadanie (…) niemieckie legendy musiałem sprzedać, żeby mieć pieniądze na przeprowadzkę do Krakowa (wrzesień 1954 – przypis Muzeum), a był to unikalny zbiór, nawet nie wiem, czy dawna biblioteka Schaffgotschów ma ich tyle!”
Co się stało z cieplickimi zbiorami. Pamiętny rok 1952.
(tekst Stanisław Firszt)
Wspaniała kolekcja oraz biblioteka Schaffgotschów przetrwały szczęśliwie wojnę, szczególnie lata 1943-1945, tj. bombardowania niemieckich miast, i rok 1945, czyli przemarsze wojsk i działania wojenne. Biblioteka Schaffgotschów liczyła wówczas ok. 80.000 woluminów, w tym: 700 rękopisów, 70 inkunabułów, archiwalia rodowe i mapy. Muzeum posiadało, m. in. trofea tureckie spod Wiednia, miecz katowski, którym ścięto Hansa Ulricha Schaffgotscha, a także kapelusz księcia Bolka I Surowego, zbroje rycerskie, broń palną i białą, kilka tysięcy monet, 25.000 odcisków pieczęci (szczególnie śląskich), 12.000 okazów minerałów, skamieniałości, muszle, 4.000 gatunków ptaków, 1.000 gniazd, 75.000 jaj, 13.000 motyli, chrząszczy i innych owadów.
Ekspozycja ornitologiczna w Długim Domu (lata 30. XX w.)
Prof. dr. Günther Grundmann (10.05.1892 – 19.06.1976)
Ochroną, ewakuacją, zabezpieczeniem i ukrywaniem dzieł sztuki na Śląsku zajmował się wówczas Günther Grundmann, konserwator dzielnicy śląskiej, a prywatnie mieszkaniec Cieplic. Organizował on transporty, miejsca ukrycia i składowania zabytków, dzieł sztuki, dokumentacji i zbiorów. Dla własnego użytku prowadził notatki, które szczęśliwie zachowały się w ruinach wrocławskiego muzeum, a które nazwano później „listą Grundmanna”.
Jedna ze składnic znajdowała się w Katolickim Urzędzie Parafialnym i Bibliotece Schaffgotschów (klasztor w Cieplicach), gdzie złożono część zbiorów Archiwum Państwowego we Wrocławiu. Oprócz tego w Cieplicach zgromadzone były i przechowywane zbiory i eksponaty zrabowane w Polsce, m.in.: skarbiec katedry na Wawelu, Katedry Warszawskiej, Wilanowa, Łazienek, Muzeum Narodowego w Krakowie i Muzeum Czartoryskich.
Czytaj więcej: Co się stało z cieplickimi zbiorami. Pamiętny rok 1952.
Muzeum w Cieplicach po wywiezieniu najcenniejszych zbiorów (lata 1953-1959)
(tekst Stanisław Firszt)
Rok 1953 w funkcjonowaniu Muzeum w Cieplicach jest bardzo trudny do odtworzenia, bowiem nie zachowały się dokumenty archiwalne z tego czasu. Przypuszczać należy, że po wywiezieniu najcenniejszych i najpiękniejszych eksponatów do wielu innych muzeów w Polsce, co z całą pewnością nie spodobało się ani pracownikom placówki, ani mieszkańcom Cieplic, sale były puste, ogołocone i pozostawały w nieładzie. Dlatego też muzeum zamknięto prawdopodobnie w pierwszej połowie tego roku. Być może prowadzono jakieś drobne remonty, które miały przynajmniej częściowo polepszyć stan techniczny obiektu, który z roku na rok się pogarszał, co sygnalizowali wcześniej ciepliccy muzealnicy. Był to rok śmierci Józefa Stalina, będący końcem ery „stalinizmu” i początkiem końca komunizmu. Wydarzenia te mogły wpłynąć w jakiś sposób na Muzeum w Cieplicach. Frekwencja z prawie 60.000 zwiedzających (mimo złego stanu technicznego i „przeładowania” zbiorami) w roku 1952, drastycznie spadła do 2.770 osób w roku 1953. Wygłoszono tylko 97 odczytów w Jeleniej Górze, Cieplicach, Sobieszowie, Kowarach i Jagniątkowie.
Czytaj więcej: Muzeum w Cieplicach po wywiezieniu najcenniejszych zbiorów (lata 1953-1959)
W poszukiwaniu nowej siedziby i inne problemy.
(tekst Stanisław Firszt)
Kierownik Muzeum w Cieplicach, Józef Bieniasz-Krzywiec uwikłał się, w końcu lat 50-tych XX wieku, w coraz ostrzejszy spór z Uzdrowiskiem Cieplice na temat użytkowania przez Muzeum dwóch kondygnacji w Długim Domu. Prosił o pomoc Powiatową Radę Narodową w Jeleniej Górze, a szczególnie szukał wsparcia w Muzeum Śląskim we Wrocławiu, któremu cieplicka placówka podlegała merytorycznie.
Czytaj więcej: W poszukiwaniu nowej siedziby i inne problemy.
Tadeusz Steć, 1964
Niedźwiedź w Sudetach, "Wierchy", R.32 1963, s.170
Pomimo wyraźnych zakazów komisji cesarskich, które nakazywały powstrzymać się od niedźwiedzich polowań - polowano nieustannie i powstałe stąd właśnie dodatkowo komplikowały proces. Częste są opisy takich polowań; w czasie jednego z nich, w 1725 r. młody niedźwiedź rozszarpał myśliwego z Cieplic. Ząb tego zwierzęcia do niedawna znajdował się w zbiorach cieplickiego muzeum.
Wicie przyciasnego i niewygodnego, nowego gniazda.
(tekst Stanisław Firszt)
W 1965 roku prace adaptacyjno-remontowe w Pawilonie Norweskim szły pełną parą, a w Długim Domu „porządkowano” zbiory przygotowując się do mającej nastąpić przeprowadzki. Miało to odzwierciedlenie w planie rocznym (wymóg planowania rocznego wprowadziła M. Starzewska, dyrektor Muzeum Śląskiego we Wrocławiu – przyp. aut.). I tak najważniejszymi punktami planu już Muzeum Przyrodniczego w Cieplicach było: „1. Przygotowanie eksponatów do transportu, w związku z przeprowadzką do nowej siedziby (…), 2. Zorganizowanie nowej ekspozycji dostosowanej do wnętrz Pawilonu Norweskiego (…)”.
Czytaj więcej: Wicie przyciasnego i niewygodnego, nowego gniazda.
Powrót wspomnień o czasach świetności.
(tekst Stanisław Firszt)
Początek lat 70. w Muzeum Przyrodniczym w Cieplicach był kontynuacją wydarzeń z końca lat 60. XX w. Zła atmosfera pracy zaskutkowała w styczniu 1971 roku problemami wewnętrznymi. Zaostrzył się konflikt kierownika Alfreda Borkowskiego z jednym z najstarszych pracowników, starszym pomocnikiem muzealnym, Anną Szczygielską. W protokole z posiedzenia pracowników muzeum z dnia 26 stycznia 1971 r. czytamy, cyt.: Ad 2 Postanawia się wystąpić na piśmie do Prezydium MRN w Cieplicach z prośbą o wyciągnięcie konsekwencji służbowych (udzielenie nagany z wpisaniem do akt), za lekceważący i obraźliwy stosunek sprzątaczki Ob. Anny Szczygielskiej do kierownika muzeum (miało to miejsce 25 stycznia). Wniosek został wysłany, a pracownik stosownie ukarany.
O zbiorach Schaffgotschów, Muzeum Przyrodniczym i dalszych ich losach, jeszcze:
1. Anna Daszewska, Dzieła sztuki wracają z Dolnego Śląska, "Odra", R.1:1945, nr 6, s.6
2. Stanisław Firszt, Nieszczęsne losy zbiorów Schaffgotschów na tle odradzającego sie muzealnictwa polskiego po 1945 roku, "Rocznik Jeleniogórski", t. 42, 2010, s. 193-226
3. Stanisław Firszt, Muzeum Przyrodnicze w Jeleniej Górze (cz.1). Lata 1954-1982, "Rocznik Jeleniogórski", t. 43, 2011, s. 125-138
4. Stanisław Firszt, Muzeum Przyrodnicze w Jeleniej Górze (cz.2). Lata 1982-1998, "Rocznik Jeleniogórski", t. 44, 2012, s. 161-182
5. Stanisław Firszt, Muzeum Przyrodnicze w Jeleniej Górze (cz.3). Lata 1999-2007, "Rocznik Jeleniogórski", t. 45, 2013, s. 119-140
6. Stanisław Firszt, Sprawozdanie z działalności Muzeum Przyrodniczego w Jeleniej Górze za 2008 rok, "Przyroda Sudetów", t.12, 2009, s.135-142
7. Stanisław Firszt, 100 lecie Parku i Pawilonu Norweskiego w Jeleniej Górze-Cieplicach, "Rocznik Jeleniogórski", t. 41, 2009, s. 145-152
8. Stanisław Firszt, Sprawozdanie z działalności Muzeum Przyrodniczego w Jeleniej Górze za 2009 rok,"Przyroda Sudetów", t.13, 2010, s.301-309
9. Stanisław Firszt, Jak feniks z popiołów (1), "Karkonosze. Góry Izerskie", Nr 6/2010, s.26-27
10. Stanisław Firszt, Jak feniks z popiołów (2), "Karkonosze. Góry Izerskie", Nr 1/2011, s.20-24
11. Stanisław Firszt, Sprawozdanie z działalności Muzeum Przyrodniczego w Jeleniej Górze za 2010 rok,"Przyroda Sudetów", t.14, 2011, s.207-222
12. Stanisław Firszt, Władca Karkonoszy, Schaffgotschowie, Muzeum w Cieplicach i Królestwo Ducha Gór, "Karkonosze. Góry Izerskie" Nr 4/2012, s.37-40
13. Stanisław Firszt, Władca Karkonoszy, Schaffgotschowie, Muzeum w Cieplicach i Królestwo Ducha Gór, "Karkonosze. Góry Izerskie" Nr 5/2012, s.36-37
14. Stanisław Firszt, Działalność Muzeum Przyrodniczego w Jeleniej Górze w 2011 roku, "Przyroda Sudetów", t.15, 2012, s.219-240
15. Stanisław Firszt, Działalność Muzeum Przyrodniczego w Jeleniej Górze w 2012 roku, "Przyroda Sudetów", t.16, 2013, s.171-195
16. Stanisław Firszt, "Nowo odkryte" freski dodatkową atrakcją Muzeum Przyrodniczego w Jeleniej Górze [w:] Mijające krajobrazy Polski. Ziemia Jeleniogórska, Jelenia Góra 2013, s.9-13
17. Stanisław Firszt, Historie přirodovĕdné sbirky Schaffgotschů a Přirodovedného Muzea v Jeleni Hoře [w:], Jizerskĕ hory, Liberec 2013, s.277-279
18. Stanisław Firszt, Velké zmĕny v Přirodovĕdeckém muzeum, "Krkonoše. Jizerskĕ hory", 1/2014, s.24
19. Stanisław Firszt, Działalność Muzeum Przyrodniczego w Jeleniej Górze w 2014 roku, "Przyroda Sudetów", t.17, 2014, s. 224-242
20. Stanisław Firszt, Ogrody przyklasztorne na przykładzie prepozytury w Cieplicach [w:] Wartości i zagrożenia parków krajobrazowych regionu jeleniogórskiego (Konferencja z okazji jubileuszu 25-lecia Rudawskiego Parku Krajobrazowego i Parku Krajobrazowego Doliny Bobru), Jelenie Góra-Cieplice 2014, s.49-59
21. Stanisław Firszt, Działalność Muzeum Przyrodniczego w Jeleniej Górze w 2014 roku, "Przyroda Sudetów", t.18, 2015, s.246-266
22. Stanisław Firszt, Wpływ czynników wewnętrznych i zewnętrznych na frekwencję w Muzeum Przyrodniczym w Jeleniej Górze w latach 1950-2014, "rocznik Jeleniogórski", t. 47, 2015, s. 121-138
23. Stanisław Firszt, Wystawy stałe w jeleniogórskim Muzeum Przyrodniczym, "Karkonosze", Nr 4 (282), 2015, s. 33-35
24. Stanisław Firszt, Cieplickie zbiory, "Biuletyn Jeleniogóski", nr 10, 2008, s.7-10
25. Stanisław Firszt, Muzeum w Cieplicach (cz.1) - cisza przed burzą (lata 1945-1951), "Biuletyn Jeleniogórski", nr 11, 2009, s.16-17
25. Stanisław Firszt, Muzeum w Cieplicach 9cz.2) - Cisza przed burzą (lata 1945-1951), "Biuletyn Jeleniogórski", nr 13, 2009, s.17-18
26. Stanisław Firszt, Muzeum w Cieplicach (cz.3) - Rozdziobią nas kruki i wrony (1952), "Biuletyn Jeleniogórski", nr 14, 2009, s.17-18
27. Stanisław Firszt, Muzeum w Cieplicach (cz.4) - Rozdziobią nas kruki i wrony (1952 rok), "Biuletyn Jeleniogórski", nr 16, 2009, s.18-19
28. Stanisław Firszt, Pasieka karkonoska, "Ogród Ducha Gór", nr 1, 2009, s.5
29. Stanisław Firszt, Działalność Muzeum Przyrodniczego w Jeleniej Górze w 2016 roku, "Przyroda Sudetów", t.20, 2017, s.331-335
30. Czesław Narkiewicz, Andrzej Paczos, Regina Podsadowska, Kalendarium Muzeum Przyrodniczego w Jeleniej Górze - 1998, "Przyroda Sudetów Zachodnich", t. 1, 1998, s.117-122
31. Andrzej Paczos, Muzeum Przyrodnicze w Jeleniej Górze-Cieplicach, "Przyroda Sudetów Zachodnich", t.1, 1998, s. 107-112
32. Czesław Narkiewicz, Andrzej Paczos, Kalendarium Muzeum Przyrodniczego w Jeleniej Górze - 1999, "Przyroda Sudetów Zachodnich", t.2, 1999, s.125-130
33. Bożena Gramsz, Andrzej Paczos, Czesław Narkiewicz, Regina Podsadowska, Kalendarium Muzeum Przyrodniczego w Jeleniej Górze-Cieplicach,"Przyroda Sudetów Zachodnich", t.3, 2000, s.145-150
34. Bożena Gramsz, Czesław Narkiewicz, Andrzej Paczos, Regina Podsadowska, Kalendarium Muzeum Przyrodniczego w Jeleniej Górze - 2001, "Przyroda Sudetów Zachodnich", t.4, 2001, s.181-185
35. Bożena Gramsz, Andrzej Paczos, Regina Podsadowska, Kalendarium Muzeum Przyrodniczego w Jeleniej Górze - 2002, "Przyroda Sudetów Zachodnich", t.5, 2002, s.117-222
36. Regina Podsadowska, Kalendarium Muzeum Przyrodniczego w Jeleniej Górze - 2003, "Przyroda Sudetów Zachodnich", t.6, 2003, s.243-246
37. Ivo Łaborewicz, Maria Langdo - pierwszy polski kierownik Muzeum Przyrodniczego w Cieplicach (w latach 1946-1953), "Przyroda Sudetów", t.7, 2004, s.233-234
38. Ivo Łaborewicz,Cieplickie zbiory muzealne Schaffgotschów przed 1945 rokiem, "Sudety", nr 1(46). 2005, s.12-13
39. Andrzej Paczos, Regina Podsadowska, Kalendarium Muzeum Przyrodniczego w Jeleniej Górze-Cieplicach - 2004 rok, "Przyroda Sudetów", t.7, 2004, s. 235-239
40. Bożena Gramsz, Czesław Narkiewicz, Andrzej Paczos, Regina Podsadowska, Kalendarium Muzeum Przyrodniczego w Jeleniej Górze - 2005, "Przyroda Sudetów", t.8, 2005, s.203-208
41. Andrzej Paczos, Kalendarium Muzeum Przyrodnicze w Jeleniej Górze, "Przyroda Sudetów", t.9, 2006, s. 211-214
42. Andrzej Paczos, Sprawozdanie z działalności Muzeum Przyrodnicze w Jeleniej Górze w 2007 roku, "Przyroda Sudetów", t.10, 2007, s. 269-275
43. Andrzej Paczos, Koncepcja docelowego funkcjonowania Muzeum Przyrodniczego w Jeleniej Górze na najbliższe 20 lat, "Przyroda Sudetów", t.10, 2007, s. 276-281
44. Andrzej Paczos, Zbiory przyrodnicze hr. Schafgotschów w Cieplicach do 1945 roku, "Karkonosz", nr 3-4 (10-11), Wrocław 1994, s. 119-128
45. Andrzej Paczos, Jak powstało Muzeum Przyrodnicze w Cieplicach, "Karkonosze", nr 11-12, 1993, s.15-18
46. Andrzej Paczos, Muzeum Przyrodnicze w Jeleniej Górze-Cieplicach, "Przyroda Sudetów Zachodnich", t.1, 1998, s.109
47. Leszek Kośny, Jelonek rogacz w Muzeum Przyrodniczym w Jeleniej Górze, "Ogród Ducha Gór", Nr1-3, 2014, s.11
48. Romuald. M. Łuczyński, Rezydencje magnackie w Kotlinie Jeleniogórskiej w XIX wieku, Wrocław 2007, s. 167-173
49. Jacek M. Kowalski, Robert J. Kudelski, Robert Sulik, Lista Grundmanna. Tajemnice skarbów Dolnego Śląska, Warszawa 2015
50. Ivo Łaborewicz, Dwa opisy Muzeum Przyrodniczego w Cieplicach (rok 1951 i 1964), "Skarbiec Ducha Gór", nr 3/2006, s. 12-13
51. Adolf Andrejew, Gotard Franz Schaffgotsch i jego księgozbiór, "Skarbiec Ducha Gór", nr 1/2002, s. 9-10
52. Janusz Gołaszewski, Spuścizna kartograficzna Schaffgotschów w zasobie Archiwum Państwowego we Wrocławiu, "Rocznik Jeleniogórski", t. 37, 2005, s. 127-145
53. Marian Iwanek, Biblioteka Schaffgotschów, "Rocznik Jeleniogórski", t. 24, 1986, s. 43057
54. Piotr Łukaszewicz, Malarstwo niemieckie od klasycyzmu do symbolizmu, Wrocław 2012
55. Marek Pierzchała, Ewa Houszka, Beata Lejman, Piotr Łukaszewicz, Malarstwo śląskie 1520-1800, Wrocław 2009
56. Janusz Ptaszyński, Skarby Schaffgotschów, "Skarbie Ducha Gór", nr 1, 2008, s.13-15
57. Rafał Werszler, Dolnośląska biblioteka Schaffgotschów. Lokalizacja, księgozbiór, wnętrza, meble, "Perspectiva. Legnickie Studia Teologiczno-Historyczne", r. 9, 2010, nr 2/17, s.232-256
58. Muzealnictwo przyrodnicze w Polsce: materiał w I sympozjum w Cieplicach w dniach 29-30 maja 1968, "Biblioteka muzealnictwa i ochrony zabytów", seria B, t. 22
59. Kysil Małgorzata, Dwa tomy manuskryptów Antona Altmana, kronikarza Schaffgotschów, na tle przed- i powojennych losów Biblioteki Majorackiej w Cieplicach, "Rocznik Jeleniogórski", t. 49, 2017, s. 153-160
60. Firszt Stanisław, Wyniki kwerendy w spisie rozproszonych zbiorów Schaffgotschów, przeprowadzony od 2015 do poł. 2017 r., "Rocznik Jeleniogórski", t. 49, 2017, s. 161-204
61. Giermaziak Wojciech, Ekslibrisy i grafika z księgozbioru Biblioteki Majorackiej Schaffgotschów w zbiorach Głównej Biblioteki Lekarskiej w Warszawie, "Rocznik Jeleniogórski", t. 49, 2017, s. 217-232
62. Pomykalscy Beata i Paweł, Oczko Joanna, Śląscy Potentaci. Dziedzictwo Schaffgotschów, Gliwice 2014
63. Wrzesiński Szymon, Urban Krzysztof, Polskie skarby pod Karkonoszami, skrytki Grundmanna i Szczelina Jeleniogórska, Łódź, 2017, wyd. Cindirella.
64. Stanisław Firszt, Jak potoczyły się losy dzieci Hansa Ulryka Schaffgoscha, "Karkonosze" 1(291)/2018, s. 30-33
65. Stanisław Firszt, 80-ta rocznica urodzin dr Alfreda Borkowskiego, "Przyroda Sudetów", t. 21, 2018, s. 290-291
66. Stanisław Firszt, Innocenta Tomaszewska - Rollauer (1935-2017), twórczyni aranżacji stałej wystawy w Pawilonie Norweskim, "Przyroda Sudetów", t. 21, 2018, s. 294-295
67. Stanisław Firszt, Sprawozdanie z działalności Muzeum Przyrodniczego w Jeleniej Górze za 2017 rok, "Przyroda Sudetów", t. 21, 2018, s. 2630283
68. Stanisław Firszt, Wyniki kwerendy w sprawie rozproszonych zbiorów Schaffgotschów prowadzonej od połowy 2017 roku do początku 2018 roku, ,,Rocznik Jeleniogórski", t.50, 2018, s. 253-280
69. Tomasz Sokołowski, Plany i ciekawostki muzealne cz. I, ,,Zachodni Poradnik Łowiecki", 3(39, 2011, s. 24-25
70. Tomasz Sokołowski , Plany i ciekawostki muzealne, cz.II, ,, Zachodni Poradnik Łowiecki", 3(47), s. 26
71. Tomasz Sokołowski, Zapraszamy do muzeum, ,,Zachodni Poradnik Łowiecki" 3(59), 2016, s.33-34
72. Leszek Kośny, Muzeum Przyrodnicze w Jeleniej Górze- jego przyrodnicze kolekcje i wystawy [w:] Muzealnictwo Przyrodnicze w Polsce, Gołuchów 2017, s. 204-209
73. Stanisław Firszt, Schaffgotschowie. Początki roku, cz.I, ,,Karkonosze", 1(287), 2017, s. 35-37
74. Stanisław Firszt, Gotsche II Schaff, oan na Chojniku i Cieplicach, ,,Karkonosze", 2(288), 2017, s 37-39
75. Stanisałwa Firszt, Potomkowie Gotsche II Schaffa- Jak powstały główne gałęzie rodu, ,,Karkonosze", 3(289), 2017, s.37-39
76. Stanisław Firszt, Potomkowie Gotsche II Schaffa i ich piastowskie koligacje, ,,Karkonosze", 4(290), 2017, s.29-31
77. Stanisław Firszt, Krzysztof Leopold Schaffgotsch, uczestnik Wiktorii Wiedeńskiej, ,,Karkonosze", 2(292),2018, s. 30-33
78. Stanisław Firszt, Johann Anton Schaffgotsch, wnuk piastowskiej księżniczki, ,,Karkonosze', 3(293), 2018, s.32-34
79. Weronika Pawłowicz, Z księgozbioru Schaffgotschów w Bibliotece Śląskiej. Stare druki, "Książnica Śląska", t. 30, Katowice 2018, s.32-65
80. Stanisław Firszt, Wyniki kwerendy w sprawie rozproszonych zbiorów Schaffgotschów prowadzonej od połowy 2017 do początków 2018 roku, "Rocznik jeleniogórski", t.50, s.253-280
81. Stanisław Firszt, Johann Anton Schaffgotsch wnuk piastowskiej księżniczki (cz.2), "Karkonosze" 4 (294), 2018, s.32-34
82. Stanisław Firszt, Johan Anton Schaffgotsch - założyciel Biblioteki majorackiej, "Karkonosze", 1(295), 2019, s.32-35
83. Stanisław Firszt, Karol Gotard Schaffgotsch świadek trzech wojen śląskich, "Karkonosze", 2 (296), 2019, s.33-35
84. Stanisław Firszt, Kśiąże biskup Filip Gotard Schaffgotsch, "Karkonosze", 3 (297), 2019, s.31-33
85. Arkadiusz Kuzio-Podrucki, Ostatnia pani cieplickiego pałacu Zofia hrabina Schaffgotsch, hrabianka von Oppersdorff (1887-1973), "Rocznik Jeleniogórski", t.50, 2019, s.141-152
86. Mateusz J. Hartwich, Józef Sykulski (1905-1994). Przypis źródłowy do biografii autora pierwszej polskiej publikacji o Duchu Gór z 1995 roku, "Skarbiec Ducha Gór", Nr 3, 2008, s. 3-4
87. S.Firszt, 65. rocznica utworzenia Muzeum Przyrodniczego w Kotlinie Jeleniogórskiej, "Rocznik Jeleniogórski", t. 51, 2019, s.277-278
88. S.Firszt, Alfred Borkowski (11.04.1937-17.11.2018), "Rocznik Jeleniogórski", t.51, 2019, s.357-358
89. S.Firszt, Powstanie Muzeum Pzryrodniczego w Cieplicach, "Karkonosze", 4(298)/2019, s.26
90. S.Firszt, Jan Nepomuk Gotard Schaffgotsch i jego dzieła, "Karkonosze", 4(298)2019, s.29-31
91. S.Firszt, Středovéké osídlení na území dnešního Polska [w:] Jizerske hory, o historii a uméní do roku 1813, Liberec 2019, s.46-51
92. M.Kysil, Dawny zbiór obrazów w pałacu rodu Schaffgotschów w Cieplicach, "Rocznik Jeleniogórski", t.51, 2019, s.155-178
